چرا پای پرانتزی باعث درد زانو می‌شود؟ بررسی روش های تشخیص و درمان

چطور پای پرانتزی باعث بروز درد زانو می‌شود؟

پای پرانتزی یا ژنوواروم به معنی انحراف محور مکانیکی اندام به سمت داخل است. پای پرانتزی باعث می‌شود خط عبور وزن بدن از محور طبیعی زانو خارج شود و فشار بیشتری روی بخش داخلی مفصل وارد گردد. این فشار نابرابر به مرور موجب ساییدگی غضروف، التهاب رباط‌ها و مینیسک داخلی، تغییر در الگوی حرکت و در نهایت بروز درد و حتی آرتروز زانو می‌شود. به همین دلیل افراد با پای پرانتزی بیشتر از دیگران دچار زانو درد و مشکلات حرکتی می‌شوند. وقتی زانوها به سمت بیرون متمایل هستند فشار وزن بدن به‌طور یکنواخت روی مفصل زانو تقسیم نمی‌شود. بیشتر بار به سمت بخش داخلی مفصل وارد می‌شود که باعث می‌شود:
ساییدگی زودرس غضروف رخ دهد
خطر ابتلا به آرتروز زانو افزایش یابد
رباط‌ها و بافت‌های نرم اطراف زانو دچار کشیدگی شوند
این فشارهای نامتقارن دلیل اصلی درد و محدودیت حرکتی در افراد مبتلا به پای پرانتزی است.

نشانه‌ها و علائم پای پرانتزی

نشانه‌ها و علائم پای پرانتزی بسته به شدت و سن فرد متفاوت است اما مهم‌ترین مواردی که معمولاً دیده می‌شود عبارت‌اند از:
فاصله بین زانوها هنگام ایستادن: وقتی فرد صاف می‌ایستد و مچ پاها را کنار هم قرار می‌دهد زانوها به هم نمی‌رسند و بین آن‌ها فاصله مشخصی وجود دارد.
راه رفتن غیرطبیعی: افراد با پای پرانتزی معمولاً راه رفتنی شبیه «تلوتلو خوردن» دارند و گام‌ها حالت کمانی پیدا می‌کنند.
درد در زانو یا مچ پا: به دلیل توزیع نامتعادل فشار، درد بیشتر در قسمت داخلی زانو و گاهی در قوزک داخلی مچ پا احساس می‌شود.
خستگی زودرس پاها: هنگام راه رفتن طولانی یا فعالیت ورزشی فرد سریع‌تر احساس خستگی می‌کند.
کاهش تعادل و ثبات: به‌خصوص در بزرگسالان پای پرانتزی می‌تواند باعث اختلال در حفظ تعادل شود.
علائم ثانویه: در صورت پیشرفت ممکن است نشانه‌هایی مثل سائیدگی زانو، خشکی صبحگاهی و حتی آرتروز زودرس ظاهر شود.
در کودکان خردسال پای پرانتزی تا حدودی طبیعی است و اغلب با رشد اصلاح می‌شود اما اگر شدت زیاد باشد یا بعد از ۲–۳ سالگی باقی بماند باید توسط پزشک بررسی گردد.

روش‌های تشخیص و بررسی پای پرانتزی

برای تشخیص و بررسی پای پرانتزی پزشکان از ترکیبی از معاینه بالینی و ابزارهای تصویربرداری استفاده می‌کنند. مهم‌ترین روش‌ها عبارت‌اند از:

معاینه فیزیکی

مشاهده وضعیت ایستادن فرد و فاصله بین زانوها
بررسی نحوه راه رفتن و میزان تغییر زاویه در اندام تحتانی
اندازه‌گیری زاویه‌های پا با ابزارهای ساده مثل گونیامتر

آزمایش‌های ساده

تست فاصله زانوها: در حالت ایستاده با قوزک‌های به هم چسبیده میزان فاصله بین زانوها اندازه‌گیری می‌شود.
بررسی انعطاف‌پذیری اندام و وجود مشکلات عضلانی یا رباطی

تصویربرداری

رادیوگرافی ساده (X-Ray): پرکاربردترین روش برای بررسی میزان انحراف استخوان‌ها و مفاصل است.
رادیوگرافی Three Joint View: روشی دقیق‌تر که همزمان لگن، زانو و مچ پا را در یک تصویر نشان می‌دهد. این روش امکان بررسی راستای کامل اندام تحتانی و اندازه‌گیری زاویه انحراف را فراهم می‌کند.
MRI: در مواردی که احتمال آسیب غضروف یا رباط‌ها وجود داشته باشد استفاده می‌شود.
CT Scan: در موارد خاص برای بررسی سه‌بعدی تغییرات استخوانی به کار می‌رود.

ارزیابی‌های تخصصی

آنالیز راه رفتن (Gait Analysis) در کلینیک‌های تخصصی برای بررسی فشارهای واردشده بر مفاصل
تست‌های عملکردی جهت ارزیابی تاثیر پای پرانتزی بر تعادل و حرکت
یکی از مطمئن‌ترین روش‌ها برای تشخیص انحراف زانو با رادیوگرافی است. در این روش تصویربرداری ساده در حالت ایستاده انجام می‌شود و پزشک می‌تواند زاویه انحراف استخوان ران و ساق پا را به‌طور دقیق اندازه‌گیری کند. رادیوگرافی علاوه بر تعیین شدت پای پرانتزی کمک می‌کند تغییرات مفصل زانو و نشانه‌های اولیه آرتروز هم زودتر شناسایی شوند.

راهکارهای کاهش درد زانو در افراد با پای پرانتزی

برای کاهش درد زانو در افراد مبتلا به پای پرانتزی ترکیبی از روش‌های ساده‌ی روزمره تا درمان‌های تخصصی می‌تواند مؤثر باشد:

اصلاح سبک زندگی

کنترل وزن: اضافه‌ وزن فشار بیشتری روی زانو وارد می‌کند و کاهش وزن می‌تواند تا حد زیادی درد را کم کند.
کفش مناسب: استفاده از کفش‌های استاندارد و گاهی کفی‌های طبی به توزیع بهتر فشار کمک می‌کند.

ورزش و تمرینات تقویتی

تمرینات تقویت عضلات چهارسر ران و عضلات داخلی ران به پایداری زانو کمک می‌کنند.
حرکات کششی برای عضلات پشت ران و ساق از فشار بیش‌ازحد جلوگیری می‌کند.
تمرینات تعادلی باعث بهبود کنترل حرکتی می‌شوند.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی با استفاده از تحریک الکتریکی، تمرین‌درمانی، ماساژ و تکنیک‌های دستی می‌تواند درد را کاهش دهد و به اصلاح الگوی حرکتی کمک کند.

استفاده از بریس یا زانوبند

در موارد متوسط تا شدید زانوبندهای مخصوص به کاهش فشار روی بخش داخلی مفصل کمک می‌کنند.

دارودرمانی

در صورت التهاب و درد شدید پزشک ممکن است داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) یا مکمل‌هایی مثل گلوکوزامین تجویز کند.

روش‌های جراحی در موارد شدید

اگر پای پرانتزی شدید باشد و درد و آرتروز پیشرفته ایجاد کرده باشد روش‌هایی مثل استئوتومی (اصلاح محور استخوان) یا تعویض مفصل زانو در نظر گرفته می‌شود.

درمان و اصلاح پای پرانتزی

درمان‌های غیرجراحی

اصلاح سبک زندگی: کاهش وزن برای کم کردن فشار روی زانوها و استفاده از کفش مناسب یا کفی‌های طبی.
فیزیوتراپی و تمرینات اصلاحی: تقویت عضلات چهارسر ران، همسترینگ و عضلات داخلی ران برای افزایش تعادل و کاهش فشار بر مفصل زانو.
بریس یا زانوبند طبی: در موارد خفیف تا متوسط می‌تواند به توزیع بهتر فشار کمک کند.
دارودرمانی و مکمل‌ها: در صورت وجود درد و التهاب، داروهای ضدالتهاب و گاهی مکمل‌های استخوان و مفصل تجویز می‌شوند.

درمان‌های جراحی

استئوتومی (Osteotomy): در موارد شدید و آرتروز زودرس، استخوان ساق یا ران برش داده شده و مجدداً در زاویه صحیح قرار می‌گیرد تا محور پا اصلاح شود.
تعویض مفصل زانو: در سنین بالاتر و در مواردی که آرتروز پیشرفته وجود دارد تعویض کامل یا بخشی از مفصل انجام می‌شود.

پیشگیری از تشدید درد زانو

برای پیشگیری از تشدید درد زانو در افراد با پای پرانتزی رعایت چند نکته مهم می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد:
کنترل وزن: اضافه ‌وزن فشار زیادی بر مفصل زانو وارد می‌کند. کاهش وزن حتی در حد چند کیلوگرم می‌تواند فشار وارد بر زانو را به طور قابل‌توجهی کم کند.
انتخاب کفش مناسب: کفش‌های استاندارد و کفی‌های طبی باعث توزیع بهتر نیرو در پا و کاهش فشار روی بخش داخلی زانو می‌شوند.
انجام تمرینات اصلاحی: تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات ران، باسن و ساق به تعادل عضلانی و کاهش فشار روی مفصل کمک می‌کنند. فیزیوتراپیست می‌تواند برنامه‌ی اختصاصی ارائه دهد.
پرهیز از فعالیت‌های پر فشار: دویدن روی سطح سخت، پرش‌های مکرر و بلند کردن وزنه‌های سنگین فشار زانو را بیشتر می‌کند. بهتر است فعالیت‌هایی مثل شنا، دوچرخه‌سواری سبک یا پیاده‌روی انتخاب شوند.
استفاده از بریس یا زانوبند: در صورت توصیه پزشک زانوبندهای طبی مخصوص می‌توانند فشار روی بخش داخلی زانو را کاهش دهند.
معاینه و پیگیری منظم: مراجعه دوره‌ای به پزشک یا فیزیوتراپیست کمک می‌کند مشکل در مراحل اولیه کنترل شود و از پیشرفت آن جلوگیری گردد.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟

مراجعه به پزشک برای پای پرانتزی همیشه ضروری نیست اما در شرایط خاص باید جدی گرفته شود. مواردی که نیاز به بررسی تخصصی دارند عبارت ‌اند از:
ماندگاری در کودکان: اگر پای پرانتزی بعد از ۲–۳ سالگی برطرف نشود یا شدت آن بیشتر شود.
درد و ناراحتی مداوم: وقتی فرد به‌طور مکرر دچار درد زانو، ران یا مچ پا می‌شود.
شدت زیاد انحراف: زمانی که فاصله بین زانوها در حالت ایستاده به‌وضوح زیاد است.
اختلال در راه رفتن یا تعادل: اگر پای پرانتزی باعث لنگش یا مشکل در انجام فعالیت‌های روزمره شود.
علائم همراه: بروز علائمی مثل تورم، التهاب مفصل، خشکی یا علائم بیماری‌های زمینه‌ای مثل نرمی استخوان.
بزرگسالان: در صورتی که پای پرانتزی در بزرگسالی ایجاد یا شدیدتر شود معمولاً نشانه بیماری‌های زمینه‌ای یا آرتروز است و نیاز به بررسی فوری دارد.
اگر پای پرانتزی با درد، اختلال در حرکت، شدت غیرعادی یا تداوم در سنین بالا همراه باشد مراجعه به پزشک ضروری است.

جمع‌بندی

پای پرانتزی باعث می‌شود فشار وزن بدن به‌طور نامتعادل روی زانو بیفتد و بیشتر به بخش داخلی آن فشار وارد شود. این وضعیت اگر درمان نشود به مرور باعث ساییدگی غضروف، التهاب رباط‌ها، درد مزمن و حتی آرتروز زودرس می‌شود. شناخت علائم اولیه مثل فاصله بین زانوها، درد یا خستگی زودرس پاها و تغییر در راه رفتن اهمیت زیادی دارد. با اقداماتی مانند کاهش وزن، کفش مناسب، تمرینات اصلاحی، فیزیوتراپی و در موارد شدید جراحی می‌توان از پیشرفت مشکل جلوگیری کرد. توجه به نشانه‌ها و مراجعه به پزشک به‌ موقع کلید حفظ سلامت زانو و بهبود کیفیت زندگی است.
پای پرانتزی اگر به‌موقع تشخیص داده نشود می‌تواند به دردهای مزمن و حتی آرتروز زانو منجر شود. تشخیص دقیق انحراف پا و بررسی آسیب‌های احتمالی تنها با معاینه تخصصی و تصویربرداری امکان‌پذیر است. در مرکز رادیولوژی و سونوگرافی اکباتان با بهره‌گیری از تجهیزات پیشرفته و تیمی متخصص، امکان تشخیص دقیق و ارائه راهکارهای مناسب برای مدیریت و درمان این مشکل فراهم است. مراقبت از سلامت زانوها یعنی حفظ کیفیت زندگی و ما در کنار شما هستیم تا بهترین تصمیم درمانی را بگیرید. اگر قصد دریافت مشاوره یا رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02144666066 اقدام نمایید.

منابع
my.clevelandclinic.org
pmc.ncbi.nlm.nih.gov
www.mayoclinic.org