اختلالات رشد استخوانی در کودکان را چگونه بررسی می‌کنند؟

اختلالات رشد استخوانی در کودکان

اختلال رشد استخوانی (Bone Growth Disorders) به مجموعه‌ای از شرایط گفته می‌شود که موجب اختلال در تشکیل طبیعی استخوان‌ها، صفحات رشد یا فرآیند بازسازی آن‌ها می‌گردد. این اختلال ممکن است در مراحل مختلف رشد بروز پیدا کند و تأثیرات متفاوتی بر قد، شکل اندام‌ها یا تراکم استخوانی داشته باشد.
رشد استخوانی طبیعی در کودکان فرآیندی حساس و پیچیده است که تحت تأثیر عواملی مانند ژنتیک، تغذیه، فعالیت بدنی و هورمون‌ها قرار دارد. هرگونه اختلال در این مسیر می‌تواند منجر به کوتاهی قد، تغییر شکل اندام‌ها یا تأخیر در رشد حرکتی شود. این اختلالات ممکن است مادرزادی باشند (از زمان تولد وجود داشته باشند) یا در اثر بیماری‌ها، کمبود ویتامین D، مشکلات غددی یا تغذیه نامناسب در دوران رشد ایجاد شوند.در بسیاری از موارد، این مشکلات در مراحل اولیه با علائمی مانند درد استخوان، انحراف پاها، تأخیر در راه رفتن یا کوتاهی قد نسبت به همسالان قابل شناسایی هستند. تشخیص زودهنگام از طریق معاینه بالینی، بررسی وضعیت تغذیه و انجام تصویربرداری‌هایی مانند رادیوگرافی یا سنجش سن استخوانی نقش بسیار مهمی در درمان مؤثر دارد.هدف از آشنایی با این اختلالات، افزایش آگاهی والدین برای تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض ماندگار است، زیرا هرچه درمان سریع‌تر آغاز شود، احتمال بازگشت رشد طبیعی استخوان‌ها بیشتر خواهد بود.

روش های بررسی و تشخیص

معاینه بالینی

اولین گام در تشخیص اختلالات رشد استخوانی، معاینه بالینی دقیق توسط پزشک متخصص اطفال یا ارتوپد است. در این مرحله پزشک نمودار رشد قد و وزن کودک را با میانگین سنی مقایسه می‌کند، فرم استخوان‌ها و اندام‌ها مانند انحراف پاها، شکل قفسه سینه یا ستون فقرات را بررسی کرده و میزان انعطاف‌پذیری مفاصل را ارزیابی می‌کند. همچنین سابقه خانوادگی کوتاهی قد یا بیماری‌های استخوانی مورد توجه قرار می‌گیرد تا الگوی رشد کودک از دید کلینیکی تحلیل شود.

تصویربرداری

تصویربرداری بخش اصلی در تشخیص اختلالات استخوانی محسوب می‌شود. رادیوگرافی ساده (X-ray) دقیق‌ترین روش برای ارزیابی صفحات رشد، تراکم استخوانی و وجود تغییر شکل‌هاست. در کودکان با انحراف پا یا ناهنجاری اندام تحتانی، تصویربرداری خاصی به نام تری‌جوینت (Hip–Knee–Ankle view) انجام می‌شود که محور مکانیکی اندام‌ها را از لگن تا مچ پا نشان می‌دهد و در تصمیم‌گیری درمانی بسیار اهمیت دارد. MRI برای بررسی جزئیات غضروف‌ها، صفحات رشد و بافت نرم اطراف استخوان به‌کار می‌رود و در تشخیص آسیب‌های اولیه یا مادرزادی مفید است. سی‌تی اسکن (CT Scan) جزئیات ساختاری استخوان را با دقت بالا نمایش می‌دهد و معمولاً در موارد پیچیده یا پیش از جراحی استفاده می‌شود. در صورت شک به کاهش تراکم استخوان، از DXA Scan برای سنجش تراکم استخوان و تشخیص پوکی استخوان دوران کودکی استفاده می‌شود.
مرکز اکباتان به‌عنوان بهترین مرکز رادیوگرافی تری جوینت در غرب تهران با فناوری پیشرفته و تیم متخصص انتخابی ایده‌آل برای تشخیص سریع و مطمئن انواع مشکلات اسکلتی و مفصلی است.

آزمایش‌های خونی و بیوشیمیایی

در مرحله بعد، آزمایش‌های خونی و بیوشیمیایی برای شناسایی علل تغذیه‌ای و هورمونی اختلال انجام می‌شوند. این بررسی‌ها شامل اندازه‌گیری سطح ویتامین D، کلسیم، فسفر، آلکالین فسفاتاز (ALP) و در صورت نیاز هورمون پاراتیروئید است. همچنین سطح هورمون رشد (GH) و فاکتور شبه‌انسولینی IGF-1 برای بررسی عملکرد محور رشد و هورمون‌های تیروئیدی (TSH و T4) برای ارزیابی اختلالات متابولیکی اندازه‌گیری می‌شوند.

آزمایش‌های ژنتیکی

در مواردی که علائم به نفع اختلال مادرزادی یا ارثی باشد، پزشک انجام آزمایش‌های ژنتیکی را توصیه می‌کند. این بررسی‌ها با هدف شناسایی جهش در ژن‌های خاص مانند FGFR3، COL1A1 و سایر ژن‌های مرتبط با ساختار و رشد استخوان انجام می‌شوند. شناسایی نوع جهش ژنتیکی به پزشک کمک می‌کند تا پیش‌آگهی بیماری، احتمال درگیری اعضای دیگر بدن و برنامه درمانی را دقیق‌تر مشخص کند.

انواع اختلالات رشد استخوانی

دیسپلازی استخوانی(Skeletal Dysplasia): اختلالات ژنتیکی که باعث تغییر شکل استخوان‌ها از بدو تولد می‌شوند.
اختلال در صفحات رشد (Epiphyseal Growth Plate Disorders): صفحات رشد ممکن است به‌دلیل آسیب یا تغذیه نامناسب دچار توقف یا انحراف شوند.
راشیتیسم (Rickets) : ناشی از کمبود ویتامین D، کلسیم یا فسفر که باعث نرم‌شدن استخوان‌ها می‌شود.
استئوژنز ایمپرفکتا (Osteogenesis Imperfecta): بیماری ژنتیکی نادر که باعث شکنندگی استخوان‌ها می‌شود.
اختلالات هورمونی: کم‌کاری یا پرکاری هورمون رشد، تیروئید یا غدد جنسی می‌تواند موجب اختلال استخوانی شود.

علائم اختلالات

اختلالات ممکن است بسته به نوع بیماری علائم متفاوتی داشته باشند، اما برخی نشانه‌های عمومی عبارتند از:
تأخیر در رشد قد نسبت به سن.
تغییر شکل استخوان‌ها (پای پرانتزی یا ضربدری، انحراف ستون فقرات).
شکستگی‌های مکرر با ضربه‌های خفیف.
درد استخوانی یا مفصلی.
کندی در جهش‌های رشدی دوران بلوغ.
دندان‌های شکننده یا تغییر شکل جمجمه.

علل بروز اختلال رشد

عوامل ژنتیکی

بسیاری از اختلالات استخوانی از جهش‌های ژنی ناشی می‌شوند که رشد طبیعی سلول‌های استخوان‌ساز را مختل می‌کند. نمونه بارز آن دیسپلازی آکندروپلازی (Achondroplasia) است که موجب کوتاهی قد مادرزادی .

عوامل تغذیه‌ای و محیطی

کمبود ویتامین D در شیرخواران.
سوء تغذیه و کمبود مواد معدنی.
عدم دریافت نور خورشید کافی.
مصرف داروهای خاص مانند کورتون‌ها در طولانی‌مدت.

عوامل هورمونی

اختلال در ترشح هورمون رشد، تیروئید یا غدد جنسی تأثیر مستقیم بر رشد استخوان دارد.

روش‌های درمان

درمان بسته به نوع و شدت اختلال متفاوت است و معمولاً شامل ترکیبی ازدارودرمانی، فیزیوتراپی، تغذیه و مداخلات جراحی می‌باشد.

درمان دارویی

مکمل‌های کلسیم، فسفر و ویتامین D برای راشیتیسم.
تزریق هورمون رشد در موارد کم‌کاری غده هیپوفیز.
داروهای ضدجذب استخوان (Bisphosphonates) در استئوژنز ایمپرفکتا.

درمان تغذیه‌ای

تغذیه مناسب از تولد اهمیت زیادی دارد:
مصرف لبنیات، ماهی، تخم‌مرغ و سبزیجات برگ سبز.
قرار گرفتن روزانه در نور خورشید برای سنتز ویتامین D.
محدودکردن نوشیدنی‌های گازدار و غذاهای فرآوری‌شده.

فیزیوتراپی و توان‌بخشی

تقویت عضلات و اصلاح حالت بدن در کودکان مبتلا باعث بهبود عملکرد حرکتی و کاهش فشار روی استخوان‌ها می‌شود.

مداخلات جراحی

در موارد شدید مانند انحراف استخوان‌ها یا توقف کامل رشد صفحه استخوان، از جراحی‌های اصلاحی یا کاشت استخوان استفاده می‌شود.

روش‌های پیشگیری

تغذیه متعادل حاوی کلسیم و ویتامین D
بازی و فعالیت منظم روزانه
چکاپ‌های دوره‌ای رشد و بررسی تراکم استخوان
دریافت نور خورشید مناسب
پیگیری سریع هرگونه تأخیر در رشد با پزشک متخصص

نتیجه‌گیری

اختلالات رشد استخوانی در کودکان موضوعی حساس و چندعلتی هستند که نیاز به بررسی دقیق توسط تیم پزشکی دارد. تشخیص زودهنگام، تغذیه سالم، نظارت مداوم بر نمودار رشد، و اصلاح سبک زندگی می‌تواند از عوارض جدی در آینده پیشگیری کند. خانواده‌ها باید با آگاهی از علائم اولیه، کودک را به‌موقع برای بررسی نزد پزشک ببرند تا روند درمان مؤثر آغاز شود. اگر قصد دریافت مشاوره یا رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02144666066 اقدام نمایید.

منابع

paleyinstitute.org
cedars-sinai.org