آیا پوکی استخوان میتواند باعث انحراف در ستون فقرات بشود؟

پوکی استخوان و انحراف ستون فقرات

پوکی استخوان یا استئوپروز زمانی ایجاد می‌شود که سرعت تجزیه بافت استخوانی از بازسازی آن پیشی بگیرد و استخوان‌ها به مرور نازک متخلخل و شکننده شوند. این روند معمولاً سال‌ها بدون علامت ادامه دارد و اغلب پس از بروز اولین شکستگی تشخیص داده می‌شود. استئوپروز یکی از شایع‌ترین بیماری‌های اسکلتی در زنان و مردان میانسال و سالمند است و کاهش تدریجی تراکم مواد معدنی موجب کاهش استحکام استخوان‌ها می‌شود. ستون مهره‌ها به دلیل نقش مهمی که در تحمل وزن و حفظ راستای بدن دارد از نخستین بخش‌هایی است که تحت تأثیر این کاهش تراکم قرار می‌گیرد. هرچند این بیماری به خودی خود یک ناهنجاری نیست اما با ایجاد شکستگی‌های فشاری فروریزش مهره‌ها و تغییر شکل تدریجی آنها شرایطی ایجاد می‌کند که اسپاین به مرور از محور طبیعی خود خارج شود و پیامدی مانند افزایش قوس پشت کاهش قد یا کجی جانبی بروز پیدا کند. از آنجا که مهره‌ها مانند آجرهای یک ستون روی هم قرار گرفته‌اند کاهش تراکم استخوان باعث می‌شود با کوچک‌ترین فشار دچار شکستگی‌های ظریف شوند. این شکستگی‌ها همیشه درد زیادی ایجاد نمی‌کنند اما به مرور باعث کوتاه شدن مهره تغییر شکل آنها و در نهایت بر هم خوردن قوس طبیعی ستون مهره‌ها می‌شوند. چنین تغییراتی آغازگر قوز پشتی کیفوز و در برخی موارد کجی جانبی ستون مهره‌ها است.

عوامل مؤثر در بروز استئوپروز

چند عامل مهم در افزایش خطر نقش دارند:
کاهش هورمون استروژن در زنان پس از یائسگی
افزایش سن
کمبود ویتامین D و کلسیم در رژیم غذایی
سبک زندگی کم‌تحرک و نشستن‌های طولانی
مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتونی
مصرف سیگار و برخی نوشیدنی‌ها مانند نوشابه‌های گازدار
سابقه خانوادگی
این عوامل باعث می‌شوند استخوان‌ها در برابر فشارهای روزمره مانند بلند کردن جسم سبک یا حتی خم شدن ساده هم آسیب‌پذیر شوند.

ارتباط پوکی استخوان با انحراف ستون مهره‌ها

کجی ستون مهره‌ها یا اسکولیوز زمانی رخ می‌دهد که ستون اسپاین از محور مستقیم خود به سمت راست یا چپ منحرف شود. استئوپروز به طور مستقیم اسکولیوز ایجاد نمی‌کند اما شرایط مکانیکی و ساختاری‌ای فراهم می‌کند که به تدریج تعادل خود را از دست بدهد.

شکستگی‌های فشاری در مهره‌ها

یکی از مهم‌ترین پیامدهای استئوپروز شکستگی‌های فشاری مهره‌ها است. در این نوع شکستگی بخش جلویی مهره فرو می‌رود و مهره شکل گوه‌ای پیدا می‌کند. اگر چند مهره در یک بخش دچار این تغییر شکل شوند محور ستون مهره‌ها به جلو و گاه به یک سمت کشیده می‌شود.
در صورتی که شدت شکستگی یا فرورفتگی در دو طرف مهره یکسان نباشد یعنی یک سمت بیشتر آسیب ببیند ستون مهره‌ها به آن سمت خم می‌شود. این روند اگر ادامه پیدا کند کجی جانبی یا اسکولیوز ثانویه به وجود می‌آید.

تغییرات تدریجی قوس ستون مهره‌ها

وقتی مهره‌ها در ناحیه پشتی و میانی دچار فروریزش می‌شوند قوس طبیعی پشت افزایش می‌یابد و حالت خمیدگی به جلو بیشتر می‌شود که به آن کیفوز می‌گویند. کیفوز شدید مرکز ثقل بدن را به سمت جلو جابه‌جا می‌کند. بدن برای حفظ تعادل تلاش می‌کند این جابه‌جایی را جبران کند. این جبران در طولانی‌مدت می‌تواند به تغییر در وضعیت لگن و کم‌رنگ‌شدن تقارن ستون مهره‌ها و در نهایت به کجی جانبی منجر شود.

ضعف عضلات و رباط‌های نگهدارنده ستون مهره‌ها

استئوپروز معمولاً با کاهش تحرک همراه است. فرد به دلیل ترس از شکستگی یا درد کمر کمتر حرکت می‌کند. این کاهش فعالیت باعث ضعف عضلات عمقی اطراف ستون مهره‌ها و عضلات شکم و لگن می‌شود.
عضلات ضعیف قادر نیستند مهره‌ها را در راستای درست نگه دارند. در نتیجه هرگونه تغییر کوچک در شکل مهره‌ها به جای خنثی شدن در طول زمان تثبیت می‌شود و به کجی ساختاری تبدیل می‌گردد

درد مزمن و تغییرات جبرانی در وضعیت بدن

فردی که دچار شکستگی‌های پنهان ناشی از استئوپروز است برای کاهش درد ممکن است به یک سمت خم شود طرز نشستن خود را تغییر دهد یا هنگام راه رفتن وزنش را روی یک پا بیشتر بیندازد. این وضعیت‌های جبرانی در ابتدا موقتی است اما با تکرار و تداوم بدن به آنها عادت می‌کند و این عادت به تدریج در ساختار استخوانی هم منعکس می‌شود و کجی ستون مهره‌ها را تشدید می‌کند.

عوامل مؤثر در بروز استئوپروز

چند عامل مهم در افزایش خطر نقش دارند:
کاهش هورمون استروژن در زنان پس از یائسگی
افزایش سن
کمبود ویتامین D و کلسیم در رژیم غذایی
سبک زندگی کم‌تحرک و نشستن‌های طولانی
مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتونی
مصرف سیگار و برخی نوشیدنی‌ها مانند نوشابه‌های گازدار
سابقه خانوادگی
این عوامل باعث می‌شوند استخوان‌ها در برابر فشارهای روزمره مانند بلند کردن جسم سبک یا حتی خم شدن ساده هم آسیب‌پذیر شوند.

انواع ناهنجاری‌های ستون مهره‌ها

بسته به محل مهره‌های درگیر و شدت پوکی ناهنجاری‌های مختلفی در ستون فقرات دیده می‌شود.

کیفوز یا قوز پشتی

وقتی مهره‌های پشتی در قسمت جلویی فرورفته می‌شوند ستون مهره‌ها به سمت جلو خم می‌شود. این حالت به ویژه در خانم‌های سالمند شایع است. فرد احساس خمیدگی در پشت کاهش قد و محدودیت در صاف ایستادن دارد. در موارد شدید حتی تنفس هم ممکن است دچار اختلال شود.

اسکولیوز جانبی اسپاین

اگر شکستگی‌ها نامتقارن باشند یا فشار در دو طرف ستون مهره‌ها یکسان پخش نشود کجی جانبی ایجاد می‌شود. این نوع اسکولیوز بیشتر در سنین بالا و معمولاً همراه با کیفوز مشاهده می‌شود. فرد ممکن است متوجه نامتقارن بودن شانه‌ها کج بودن تنه یا تغییر در خط کمر شود.

کاهش قد و کوتاه شدن اسپاین

کوتاه شدن قد یکی از نشانه‌های مهم استئوپروز درگیرکننده مهره‌ها است. هر مهره‌ای که دچار فشردگی شود چند میلی‌متر از ارتفاع خود را از دست می‌دهد و اگر این اتفاق برای چند مهره بیفتد قد فرد چندین سانتی‌متر کوتاه می‌شود. این کوتاه شدن ستون مهره‌ها تعادل بدن را به هم می‌زند و روی وضعیت گردن شانه‌ها و لگن نیز اثر می‌گذارد.

افراد در معرض انحراف ستون مهره‌ها

همه مبتلایان به استئوپروز دچار کجی ستون مهره‌ها نمی‌شوند اما گروه‌های زیر بیشتر در معرض این عارضه هستند:
افراد بالای پنجاه سال
زنان پس از یائسگی
افرادی که سابقه شکستگی در مهره‌های ستون مهره‌ها دارند
کسانی که به مدت طولانی داروهای کورتونی مصرف می‌کنند
افراد کم‌تحرک با ضعف عضلات مرکزی بدن
افرادی با مشکلات مادرزادی ستون مهره ها یا بدشکلی‌های قدیمی
این افراد باید نسبت به تغییرات قامت دردهای جدید و کاهش قد خود حساس باشند.

علائم انحراف

کجی اسپاین در زمینه استئوپروز معمولاً آرام و تدریجی پیشرفت می‌کند. برخی علائم هشداردهنده عبارت است از:
درد خفیف تا شدید در ناحیه پشت یا کمر که با ایستادن طولانی تشدید می‌شود
خستگی زودرس هنگام راه رفتن یا ایستادن
قوز یا خمیدگی غیرطبیعی پشت
نامتقارن شدن شانه‌ها یا برجسته شدن یک سمت کمر
کاهش قد طی چند سال
احساس خشکی و گرفتگی در عضلات اطراف اسپاین

روش‌های تشخیص

تشخیص دقیق نیازمند ترکیبی از معاینه بالینی و روش‌های تصویربرداری است.

معاینه بالینی

پزشک وضعیت ظاهری اسپاین را در حالت ایستاده و نشسته بررسی می‌کند. تقارن شانه‌ها قوس‌های گردن کمر و پشت جایگاه لگن و طرز راه رفتن ارزیابی می‌شود. در این معاینه ممکن است تست‌هایی برای بررسی قدرت عضلات و دامنه حرکتی اسپاین نیز انجام شود.

تصویربرداری

برای تشخیص نوع و شدت درگیری از روش‌های زیر استفاده می‌شود:
رادیولوژی ساده برای مشاهده شکل مهره‌ها، میزان قوس، وجود شکستگی‌های فشاری و تهیه عکس انحراف ستون فقرات مورد استفاده قرار می‌گیرد.
DEXAبرای سنجش تراکم استخوان و تأیید استئوپروز
MRI یا CT scan در موارد مشکوک به شکستگی‌های پنهان درگیری عصب یا وقتی که درد شدید و پایدار وجود دارد.

بررسی سابقه پزشکی و عوامل خطر

پزشک سابقه شکستگی، نوع تغذیه، سطح فعالیت بدنی، مصرف داروها و سابقه خانوادگی استئوپروز را بررسی می‌کند تا تصویر کاملی از وضعیت بیمار به دست آورد.

راه‌های پیشگیری

پیشگیری بخش مهمی از مدیریت استئوپروز است و نقش زیادی در جلوگیری از کجی ستون مهره ها دارد.

تغذیه مناسب

مصرف کافی کلسیم از منابعی مانند لبنیات کم‌چرب، بادام، کنجد و سبزی‌های سبز
دریافت ویتامین D از نور خورشید و در صورت لزوم از مکمل‌ها
توجه به دریافت پروتئین کافی برای حفظ توده عضلانی
مصرف مواد غذایی حاوی منیزیم، فسفر و روی

فعالیت بدنی منظم

ورزش مناسب باعث تقویت استخوان و عضلات و بهبود تعادل می‌شود. فعالیت‌هایی مانند:
پیاده‌روی منظم
تمرینات مقاومتی سبک با نظارت متخصص
حرکات کششی و تمرینات اصلاحی برای بهبود راستای اسپاین
تمرینات تعادلی برای کاهش خطر زمین خوردن

اصلاح سبک زندگی

ترک سیگار
محدود کردن مصرف نوشابه‌های گازدار و الکل
استفاده از صندلی و میز مناسب در محیط کار
پرهیز از بلند کردن اجسام سنگین به شکل ناصحیح

راهکارهای درمان

درمان بر دو محور اصلی استوار است: کنترل استئوپروز و اصلاح ناهنجاری اسپاین.

درمان استئوپروز

داروهای افزایش‌دهنده تراکم استخوان مانند بیس‌فسفونات‌ها و سایر داروهای تجویزی متخصص
مصرف مکمل کلسیم و ویتامین D در صورت نیاز
اصلاح تغذیه و افزایش فعالیت بدنی

اصلاح وضعیت اسپاین و عضلات

فیزیوتراپی تخصصی برای تقویت عضلات پشت، شکم و لگن
تمرینات کششی و اصلاحی برای بهبود راستای بدن
آموزش وضعیت صحیح نشستن، ایستادن و بلند کردن اجسام
در برخی موارد استفاده از بریس طبی برای مدت مشخص به‌ویژه در مراحل پیشرفت کجی می‌تواند به کنترل آن کمک کند.

درمان شکستگی‌های فشاری

در شکستگی‌های شدید یا دردناک ممکن است روش‌هایی مانند ورتبروپلاستی یا کیفوپلاستی پیشنهاد شود. در این روش‌ها ماده مخصوصی داخل مهره تزریق می‌شود تا استحکام آن افزایش یابد و درد کاهش پیدا کند.

جراحی

جراحی آخرین گزینه و برای مواردی است که کجی شدید شده درد مقاوم به درمان وجود دارد یا فشار روی نخاع و ریشه‌های عصبی ایجاد شده است. نوع جراحی بر اساس سن وضعیت عمومی بیمار و میزان درگیری مهره‌ها انتخاب می‌شود.

نتیجه‌گیری

استئوپروز به تنهایی یک بیماری انحرافی نیست اما با ضعیف کردن مهره‌ها و ایجاد شکستگی‌های فشاری می‌تواند زمینه کجی در اسپاین را فراهم کند. این کجی ممکن است به شکل قوز پشت کاهش قد یا کجی جانبی بروز پیدا کند. تشخیص زودهنگام استئوپروز اصلاح تغذیه فعالیت بدنی منظم تقویت عضلات و پیگیری درمانی تحت نظر پزشک نقش مهمی در پیشگیری از این عوارض دارد. توجه به تغییرات قامت و بی‌توجه نبودن به دردهای مکرر پشت و کمر می‌تواند از پیشرفت مشکلات جدی ستون مهره ها جلوگیری کند.
با آگاهی و مراقبت مستمر می‌توان کیفیت زندگی در سال‌های میانسالی و سالمندی را حفظ کرد و از عوارضی مانند کجی اسپاین تا حد زیادی پیشگیری نمود. برای انجام تصویربرداری‌های دقیق و بررسی وضعیت مهره‌ها مراجعه به مرکز رادیولوژی و سونوگرافی اکباتان می‌تواند کمک بزرگی در تشخیص زودهنگام و مدیریت بهتر این بیماری باشد.

منابع
ncbi.nlm.nih.gov
healthline.com