جا به جایی کشکک زانو یکی از مشکلات شایع مفصل زانو است که می‌تواند باعث درد و محدودیت حرکت شود. در این مقاله به بررسی تشخیص و روش‌های درمانی موثر پرداخته‌ایم.
کشکک زانو و اهمیت آن
کشکک زانو یک استخوان مثلثی‌شکل و کوچک است که در داخل تاندون عضله چهارسر ران قرار دارد. این استخوان بزرگ‌ترین استخوان کنجدی (سزاموئید) در بدن ماست و در واقع، در جلوی زانو به عنوان یک محافظ عمل می‌کند. کشکک وظیفه دارد تا از بخش‌های داخلی مفصل زانو در برابر ضربات محافظت کرده و به عملکرد بهینه عضلات چهارسر ران کمک کند تا بتوانیم زانوی خود را هنگام صاف کردن باز کنیم.
کشکک در شیار خاصی در جلوی استخوان ران (فمور) قرار دارد که به آن شیار تروکلئر گفته می‌شود. کشکک می‌تواند به راحتی در این شیار به سمت بالا و پایین حرکت کند، اما به کمک رباط‌ها و عضلات مختلف در مرکز این شیار نگه داشته می‌شود. در صورتی که این ساختارها ضعیف یا آسیب‌دیده باشند، کشکک می‌تواند از جای خود خارج شود و باعث بروز دررفتگی شود.
انواع دررفتگی کشکک
دررفتگی کشکک زانو می‌تواند به دو صورت جزئی و کامل باشد.
دررفتگی جزئی (نیمه دررفتگی یا سابلوکساسیون)
در این حالت کشکک به طور جزئی از شیار خود خارج می‌شود. این نوع از دررفتگی معمولاً باعث احساس ناپایداری و درد در زانو می‌شود، اما فرد می‌تواند هنوز حرکت کند و تا حدودی وزن خود را روی زانو قرار دهد.
دررفتگی کامل
در این نوع، کشکک به طور کامل از شیار خود خارج می‌شود و معمولاً به سمت بیرون (سمت جانبی) کشیده می‌شود. این نوع دررفتگی معمولاً به علت کمتر برجسته بودن سمت بیرونی شیار تروکلئر نسبت به سمت داخلی آن رخ می‌دهد. این حالت به طور معمول نیاز به درمان فوری دارد.
دررفتگی کشکک می‌تواند به طور حاد یا مادرزادی (رشدی) رخ دهد. دررفتگی حاد معمولاً در نتیجه یک ضربه شدید یا پیچ خوردگی ناگهانی زانو ایجاد می‌شود. در حالی که دررفتگی‌های مادرزادی معمولاً در افراد با مشکلات آناتومیکی زانو مشاهده می‌شود.
علل و عوامل خطر دررفتگی کشکک زانو
دررفتگی کشکک معمولاً در نتیجه یک آسیب ناگهانی به زانو رخ می‌دهد، اما عوامل مختلفی می‌توانند خطر آن را افزایش دهند:
مشکلات ساختاری و آناتومیکی
کم عمق بودن شیار تروکلئر: شیار تروکلئر که کشکک در آن قرار دارد، اگر به اندازه کافی عمق نداشته باشد، کشکک نمی‌تواند به طور مؤثر در آن ثابت بماند.
زانوی ضربدری یا چرخش استخوان: مشکلاتی مانند چرخش داخلی استخوان ران یا ساق پا به خارج می‌تواند فشار اضافی به کشکک وارد کند و باعث جابجایی آن شود. تشخیص انحراف زانو با رادیولوژی می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر این مشکلات ساختاری کمک کند.
صافی شدید کف پا: افرادی که کف پای صاف دارند، بیشتر مستعد این نوع آسیب هستند.
مکان‌یابی نامناسب کشکک: در برخی افراد، کشکک بالاتر از حد معمول قرار می‌گیرد که به آن پتلا آلتا گفته می‌شود و می‌تواند باعث عدم ثبات کشکک شود.
مشکلات عضلانی و رباطی
ضعف عضلات چهارسر ران: عضلات چهارسر ران به ویژه عضله پهن میانی (VMO)، نقش مهمی در نگه داشتن کشکک دارند. ضعف در این عضلات می‌تواند باعث جابجایی کشکک شود.
سفتی در ساختارهای جانبی زانو: سفتی در ساختارهایی مانند رتیناکولوم جانبی یا باند ایلیوتیبیال می‌تواند باعث شود کشکک از جای خود حرکت کند.
سایر عوامل
اضافه وزن یا چاقی: وزن اضافی می‌تواند فشار زیادی به مفصل زانو وارد کند.
سابقه آسیب‌های قبلی: افرادی که قبلاً دچار دررفتگی کشکک شده‌اند، احتمال بیشتری برای تکرار این آسیب دارند.
علائم دررفتگی کشکک زانو
این عارضه معمولاً با علائم شدیدی همراه است:
درد شدید در جلوی زانو که معمولاً با فعالیت یا نشستن بدتر می‌شود.
تورم سریع در ناحیه زانو که معمولاً بلافاصله بعد از آسیب آغاز می‌شود.
تغییر شکل زانو: کشکک ممکن است در موقعیت غیرطبیعی قرار گیرد و ظاهر زانو تغییر کند.
ناتوانی در حرکت: ممکن است فرد نتواند زانوی خود را به طور کامل صاف کند یا راه برود.
صدا دادن زانو: در برخی مواقع ممکن است صدای ترکیدن یا شکستگی در حین آسیب یا حرکت احساس شود.
حساسیت به لمس و کبودی در محل آسیب.
روش های تشخیصی
سوابق پزشکی بیمار
پزشک از بیمار تاریخچه دقیقی از آسیب‌های قبلی و علائم موجود می‌گیرد تا درک بهتری از وضعیت بیمار داشته باشد.
معاینه فیزیکی
پزشک موقعیت کشکک و میزان تحرک آن را بررسی می‌کند.
لمس ناحیه زانو برای شناسایی محل دقیق درد، تورم و تغییر شکل زانو انجام می‌شود.
بررسی ساختارهای دیگر زانو مانند رباط‌ها، غضروف‌ها، مینیسک‌ها و عروق خونی برای شناسایی آسیب‌های همراه انجام می‌شود.
روش‌های تصویربرداری
اشعه ایکس: برای بررسی موقعیت استخوان‌ها و شیار تروکلئر.
سی تی اسکن و ام آر آی: برای مشاهده جزئیات دقیق‌تر از وضعیت تاندون‌ها، غضروف‌ها و بافت‌های نرم مفصل زانو.
ام آر آی: به‌ویژه در مواردی که آسیب به تاندون‌ها و رباط‌ها مشکوک است، کاربرد مهمی دارد.
این روش‌ها به پزشک کمک می‌کنند تا علاوه بر آسیب کشکک، آسیب‌های احتمالی دیگر ساختارهای زانو را نیز شناسایی کرده و بهترین روش درمانی را تعیین کنند.
روش های درمانی
درمان این مشکل می‌تواند به دو صورت غیرجراحی و جراحی انجام شود که بسته به شدت آسیب و سابقه بیمار، انتخاب می‌شود:
درمان غیرجراحی (محافظه‌کارانه)
استراحت و یخ درمانی برای کاهش تورم و درد.
داروهای ضد التهابی برای کنترل التهاب و تسکین درد.
فیزیوتراپی برای تقویت عضلات اطراف زانو و بهبود حرکت کشکک.
زانوبند یا آتل برای بی‌حرکت کردن زانو در مراحل اولیه.
درمان جراحی
در صورت دررفتگی مکرر یا آسیب‌های شدید به زانو، ممکن است نیاز به جراحی باشد. جراحی‌ها می‌توانند شامل:
آزادسازی رتیناکولار جانبی (برای کاهش فشار روی کشکک).
بازسازی رباط پاتلوفمورال داخلی برای تثبیت کشکک.
انتقال توبرکل تیبیا در صورت ناهنجاری در راستای استخوانی.
پیشگیری از عود دررفتگی کشکک
برای پیشگیری از عود دررفتگی کشکک زانو، ابتدا باید توانبخشی کامل تحت نظر پزشک و فیزیوتراپیست انجام شود. تقویت عضلات چهارسر ران، به‌ویژه عضله پهن میانی (VMO)، برای حفظ ثبات کشکک ضروری است. همچنین، تمرینات کششی برای ساختارهای جانبی زانو کمک می‌کند تا فشار جانبی بر کشکک کاهش یابد. استفاده از زانوبندهای طبی هنگام بازگشت به فعالیت‌های ورزشی می‌تواند از کشکک محافظت کند. همچنین، رعایت تکنیک‌های صحیح ورزشی و اجتناب از تغییرات ناگهانی جهت حرکت در حین دویدن یا ورزش‌های دیگر اهمیت زیادی دارد. کنترل وزن بدن نیز از فشار اضافی به زانو جلوگیری می‌کند. برای افرادی که مشکلات ساختاری دارند، مانند زانوی ضربدری، اصلاح این مشکلات با جراحی می‌تواند از بروز مجدد آسیب جلوگیری کند. آموزش و آگاهی فردی در مورد نحوه صحیح انجام حرکات ورزشی و جلوگیری از فشار زیاد بر زانو نیز کمک‌کننده است. در نهایت، استراحت کافی بعد از فعالیت‌های بدنی برای جلوگیری از فشار و آسیب به زانو لازم است.
نتیجه گیری
دررفتگی کشکک زانو یکی از آسیب‌های شایع است که می‌تواند درد شدید و اختلال در عملکرد زانو ایجاد کند. این آسیب معمولاً ناشی از ضربه یا پیچ خوردگی ناگهانی است و می‌تواند به دو صورت جزئی یا کامل باشد. درمان شامل روش‌های غیرجراحی مانند استراحت، یخ درمانی و فیزیوتراپی است، در حالی که در موارد شدید یا مکرر، جراحی ممکن است ضروری باشد. پیشگیری از عود این آسیب شامل تقویت عضلات اطراف زانو، استفاده از زانوبند و رعایت تکنیک‌های صحیح ورزشی است. با تشخیص و درمان به موقع، می‌توان از بروز مشکلات بلندمدت جلوگیری کرد و فرد به فعالیت‌های عادی خود بازمی‌گردد. برای تشخیص دقیق‌تر و درمان دررفتگی کشکک زانو، می‌توانید به مرکز سونوگرافی و رادیولوژی اکباتان، دکتر بهنام غیاثوند متخصص رادیولوژی مراجعه کنید. برای دریافت مشاوره می توانید از طریق دکمه دریافت نوبت اقدام کنید.
