چگونه انحراف زانو باعث درد و مشکلات حرکتی می‌شود؟

تأثیر انحراف زانو بر حرکت و عملکرد بدن

انحراف زانو مستقیماً بر نحوه‌ی حرکت بدن و کیفیت انجام فعالیت‌های روزمره تأثیر می‌گذارد. وقتی محور طبیعی زانو تغییر کند توزیع فشار روی مفصل به هم می‌ریزد و همین موضوع باعث بروز اختلال در حرکات می‌شود.

افزایش فشار روی مفصل زانو

در حالت طبیعی وزن بدن به‌طور یکنواخت روی زانو توزیع می‌شود. اما در انحراف زانو فشار بیشتر به بخش داخلی یا خارجی مفصل وارد می‌شود. همین موضوع زمینه‌ساز ساییدگی غضروف و بروز آرتروز زودرس خواهد بود.

ایجاد درد و التهاب

فشار نامتقارن روی رباط‌ها و تاندون‌های اطراف زانو باعث التهاب و در نتیجه درد مداوم می‌شود. این درد معمولاً هنگام بالا رفتن از پله‌ها یا راه رفتن طولانی بیشتر احساس می‌شود.

اختلال در الگوی حرکتی

انحراف زانو باعث تغییر در راه رفتن (لنگش یا برداشتن گام‌های غیرطبیعی) می‌شود. در نتیجه فرد برای حفظ تعادل انرژی بیشتری مصرف می‌کند و سریع‌تر خسته می‌شود.

تأثیر بر مفاصل دیگر

به دلیل تغییر در محور اندام، نیروهای اضافی به لگن، ستون فقرات و مچ پا منتقل می‌شوند. به همین علت بسیاری از بیماران علاوه بر زانو از درد کمر یا مچ پا هم شکایت دارند.

کاهش تعادل و پایداری

انحراف زانو باعث می‌شود فرد نتواند تعادل خود را به‌خوبی حفظ کند به‌خصوص هنگام فعالیت‌هایی مثل دویدن، پریدن یا بالا و پایین رفتن از پله‌ها. این عدم پایداری احتمال زمین خوردن را بیشتر می‌کند.

محدودیت در فعالیت‌های روزانه و ورزشی

فعالیت‌هایی مثل دویدن، پریدن یا حتی نشستن طولانی‌مدت می‌تواند برای فرد دردناک باشد. به مرور کیفیت زندگی کاهش می‌یابد.

روش‌های تشخیص انحراف زانو

تشخیص به ‌موقع انحراف زانو اهمیت زیادی دارد زیرا می‌تواند از بروز آرتروز زودرس و مشکلات حرکتی جلوگیری کند. پزشک برای ارزیابی دقیق معمولاً از ترکیبی از روش‌های بالینی و تصویربرداری استفاده می‌کند:
معاینه بالینی: بررسی شکل پاها در حالت ایستاده و راه رفتن، اندازه‌گیری فاصله بین زانوها یا قوزک‌ها و تست تعادل و دامنه حرکتی.
عکس‌برداری ساده (رادیوگرافی): یکی از مهم‌ترین روش‌ها برای تعیین زاویه انحراف. تصاویر ایستاده و تمام ‌قد محور مکانیکی اندام را به‌خوبی نشان می‌دهند.
MRI (ام‌آر‌آی): در صورت نیاز برای بررسی بافت‌های نرم مانند رباط‌ها، تاندون‌ها و غضروف‌ها به‌ویژه در موارد مشکوک به آسیب مفصلی یا آرتروز.
CT اسکن: برای مشاهده دقیق‌تر ساختار استخوان و تعیین جزئیات زاویه‌های استخوانی.
آزمایش‌های آزمایشگاهی: به‌ویژه در کودکان و نوجوانان برای بررسی کمبود ویتامین D و کلسیم به‌عنوان عوامل زمینه‌ای انحراف.
در کنار این روش‌ها یک تکنیک پیشرفته ‌تر به نام Three Joint وجود دارد که دقت بیشتری در تشخیص فراهم می‌کند. در این روش سه مفصل اصلی لگن، زانو و مچ پا به‌طور همزمان بررسی می‌شوند. با اتصال این نقاط در تصویربرداری (معمولاً رادیوگرافی ایستاده)، زاویه واقعی انحراف و محل دقیق فشار غیرطبیعی مشخص می‌شود. این روش نه ‌تنها شدت و نوع انحراف را نشان می‌دهد بلکه به پزشک کمک می‌کند بهترین برنامه درمانی را انتخاب کرده و احتمال پیشرفت آرتروز را پیش‌بینی کند.

درمان‌های موجود

درمان انحراف زانو بسته به شدت مشکل، سن بیمار، علت بروز و میزان تأثیر آن بر زندگی روزمره متفاوت است. به طور کلی می‌توان درمان‌ها را به دو دسته غیرجراحی و جراحی تقسیم کرد.

درمان‌های غیرجراحی

این روش‌ها معمولاً در مراحل خفیف تا متوسط یا در سنین رشد کاربرد دارند:
فیزیوتراپی و تمرین‌های اصلاحی: تقویت عضلات چهارسر ران، باسن و همسترینگ به کاهش فشار نامتعادل کمک می‌کند. تمرینات کششی هم دامنه حرکتی مفصل را بهبود می‌بخشند.
بریس و کفش طبی: در کودکان و نوجوانان می‌تواند تا حدی راستای اندام را اصلاح کند. در بزرگسالان بیشتر برای کاهش درد و تعادل بهتر استفاده می‌شود.
کاهش وزن: کم کردن وزن اضافی فشار زیادی را از روی زانو برمی‌دارد و علائم را به‌طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
دارو و تزریق: داروهای ضدالتهاب یا تزریق کورتون در موارد التهاب شدید می‌توانند موقتاً درد را کاهش دهند. تزریق ژل یا هیالورونیک اسید نیز گاهی برای بهبود حرکت مفصل به‌کار می‌رود.
شنا و دوچرخه‌سواری: ورزش‌های کم‌فشار که باعث تقویت عضلات بدون فشار زیاد روی زانو می‌شوند.
اصلاح سبک زندگی: پرهیز از نشستن طولانی‌مدت روی زمین یا به حالت ضربدری، انتخاب کفش مناسب، و انجام منظم حرکات اصلاحی.

درمان‌های جراحی

وقتی که انحراف شدید باشد یا علائم با روش‌های غیرجراحی کنترل نشوند جراحی گزینه اصلی است:
استئوتومی (Osteotomy): در این روش با برش و تغییر زاویه استخوان ران یا ساق، محور اندام اصلاح می‌شود. این جراحی بیشتر در افراد جوان یا میانسال با آرتروز محدود توصیه می‌گردد.
تعویض مفصل زانو (Total Knee Replacement): در موارد پیشرفته و همراه با آرتروز شدید، تعویض مفصل بهترین راه‌حل برای بازگرداندن عملکرد و کاهش درد است.

راه‌های پیشگیری از انحراف زانو

هرچند برخی موارد انحراف زانو جنبه ژنتیکی یا ارثی دارند و قابل پیشگیری نیستند اما رعایت نکات زیر می‌تواند احتمال بروز یا شدت گرفتن این مشکل را کاهش دهد:

تغذیه مناسب از کودکی

دریافت کافی ویتامین D، کلسیم و پروتئین برای رشد استخوان‌ها ضروری است. تغذیه درست می‌تواند از نرمی استخوان (راشیتیسم) و ضعف ساختاری جلوگیری کند.

حفظ وزن سالم

اضافه وزن فشار زیادی به زانو وارد می‌کند و احتمال انحراف و آرتروز زودرس را افزایش می‌دهد. کنترل وزن یکی از مهم‌ترین اقدامات پیشگیرانه است.

تقویت عضلات اطراف زانو

ورزش‌هایی مانند شنا، دوچرخه‌سواری و تمرین‌های قدرتی ملایم به تقویت عضلات ران و ساق کمک می‌کنند و پایداری مفصل زانو را بالا می‌برند.

اصلاح عادات حرکتی

پرهیز از نشستن طولانی‌مدت به حالت ضربدری یا دو زانو، استفاده از کفش مناسب و اجتناب از ایستادن‌های طولانی در حفظ محور طبیعی زانو نقش دارد.

کنترل وضعیت بدنی در کودکان

معاینات دوره‌ای توسط پزشک ارتوپد در دوران رشد می‌تواند به شناسایی زودهنگام انحراف و اصلاح آن کمک کند.

پیشگیری از آسیب‌ها

آموزش روش صحیح ورزش کردن، گرم کردن قبل از فعالیت و استفاده از تجهیزات ایمنی احتمال ضربه و آسیب‌های زانو را کاهش می‌دهد.

کلام آخر

انحراف زانو یکی از اختلالات شایع ارتوپدی است که می‌تواند در اثر عوامل ژنتیکی، کمبودهای تغذیه‌ای، چاقی یا آسیب‌های استخوانی ایجاد شود. این مشکل اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان نشود نه‌ تنها باعث درد و التهاب در مفصل زانو می‌شود بلکه به مرور بر راه رفتن، تعادل و حتی سلامت مفاصل دیگر بدن مانند لگن، کمر و مچ پا نیز اثر می‌گذارد. خوشبختانه با تشخیص زودهنگام، تغییر سبک زندگی، انجام تمرین‌های اصلاحی و در صورت نیاز مداخلات جراحی می‌توان از پیشرفت آن جلوگیری کرده و کیفیت زندگی بیمار را بهبود بخشید. پیشگیری با تغذیه مناسب، کنترل وزن و مراقبت از سلامت حرکتی از دوران کودکی بهترین راه برای کاهش بروز این مشکل است.
انحراف زانو اگر به‌موقع تشخیص داده نشود می‌تواند به دردهای مزمن، محدودیت حرکتی و حتی آرتروز زودرس منجر شود. از آنجا که تشخیص دقیق پایه انتخاب درمان صحیح است استفاده از روش‌های تصویربرداری پیشرفته اهمیت ویژه‌ای دارد. در مرکز رادیولوژی و سونوگرافی اکباتان با بهره‌گیری از تکنیک‌های تخصصی، زاویه واقعی انحراف و محل فشار غیرطبیعی به‌طور کامل مشخص می‌شود. این دقت بالا به پزشکان کمک می‌کند بهترین مسیر درمانی را برای هر بیمار انتخاب کرده و از پیشرفت آسیب‌های مفصلی جلوگیری کنند. اگر قصد دریافت مشاوره یا رزرو نوبت را دارید می‌توانید از طریق دکمه دریافت نوبت یا شماره تماس 02144666066 اقدام نمایید.

منابع
pmc.ncbi.nlm.nih.gov
www.physio-pedia.com
regenexx.com